PYTANIA DOTYCZĄCE ZAKUPÓW I DOSTAW USŁUG

Razem z Wami, specjalistami z zakresu bhp, opracowaniem potrzeb szkoleniowych powinni zająć się specjaliści do spraw rozwoju i szkoleń w firmie. Analiza planowania i przeprowadzania szkoleń bhp powinna być opracowana na 3 poziomach organizacyjnych tzn.:

• pracownika (stanowiska pracy),

• zespołów zadaniowych (oddziałów, wydziałów, sekcji, brygad),

• oraz firmy (organizacji).

W tym celu powinniście przeprowadzić:

• ocenę ilości i jakości wykonanej pracy;

• diagnozę aktualnych potrzeb pracowników;

• obserwację zachowań i efektów pracy personelu;

• analizę zrealizowanych planów i programów szkoleń;

• opis stanowisk pracy;

• testy z wiedzy i umiejętności wśród pracowników firmy;

• wywiady i rozmowy z pracownikami i osobami kierującymi firmą.

Analizując potrzeb szkoleniowe pracowników, osób nimi kierujących i pracodawców w firmie powinniście brać pod uwagę także aspekt:

• analizy celów,

• obszaru analizy,

• metody analizy,

co przedstawia rysunek 1.Luka szkoleniowa
Miejcie na uwadze, że nie należy sprowadzać roli szkoleń tylko do „modelu niedoboru” opierającego się na założeniu, że celem szkolenia jest tylko i wyłącznie korygowanie nieprawidłowości. Niezmiernie ważne jest również – ze względu na dynamiczny charakter zmian zachodzących w firmie i jej otoczeniu – prowadzenie szkoleń, które umożliwiają nabywanie nowych umiejętności i kompetencji oraz skutecznie zwiększają elastyczność operacyjną pracowników.

Przykład
Pracodawca zatrudnia na podobnych stanowiskach – portiera i ochroniarza – dwóch pracowników. Jeden z nich, portier, ma rozszerzony zakres obowiązków na właściwe dla ochroniarza, co wymaga od niego opanowania nowych bądź dodatkowych umiejętności, aby zmniejszyć tzw. lukę szkoleniową.

dr Włodzimierz Chojnacki
specjalista z zakresu edukacji
w organizacji i doradztwa
zawodowego

Jakie kwalifikacje powinna mieć osoba prowadząca szkolenia bhp pracowników firmy, a jakie osoba nauczająca problematyki bhp w szkołach? Od której z tych osób należy wymagać przygotowania pedagogicznego, a od której dydaktycznego?

Osoby prowadzące szkolenia z zakresu bhp w firmach nie muszą posiadać wykształcenia pedagogicznego, ale przygotowanie metodyczno-dydaktyczne. Natomiast osoby, które nauczają w szkołach, uczelniach, innych placówkach oświatowych przedmiotów obejmujących zakres problematyki bhp powinny mieć przygotowanie pedagogiczne.Organizator szkolenia w dziedzinie bhp bez względu na to, czy jest nim pracodawca, czy działająca na jego zlecenie jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie bhp, powinien zapewnić, by wykładowca czy instruktor posiadał:

• zasób wiedzy merytorycznej z zakresu prowadzonych zajęć i

• doświadczenie zawodowe wystarczające dla pełnej realizacji programu szkolenia określonej grupy osób (inny zakres doświadczeń zawodowych powinien mieć wykładowca na szkoleniu konstruktorów, a inny instruktor na szkoleniu pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych),

• przygotowanie dydaktyczne zapewniające, w szczególności:

• • prawidłowy proces kształcenia,

• • właściwy dobór środków dydaktycznych,

• • zastosowanie odpowiednich metod szkolenia dostosowanych do określonych grup uczestników szkolenia

(§ 5 pkt 3 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy; Dz.U. nr 180, poz. 1860 ze zm.; dalej rozporządzenie szkoleniowe).W rozumieniu przepisów rozporządzenia szkoleniowego wykładowcy i instruktorzy prowadzący szkolenia bhp nie mają obowiązku ukończenia odrębnego szkolenia dydaktycznego – będącego elementem szkolenia pedagogicznego – przygotowującego do prowadzenia szkoleń w dziedzinie bhp. Zgodnie z powszechnie akceptowanym poglądem za wystarczające uznaje się legitymowanie się – co najmniej – ukończonym szkoleniem okresowym w dziedzinie bhp, w którego programie uwzględnione zostały elementy organizacji oraz metodyki przeprowadzania takich szkoleń, potwierdzone świadectwem ukończenia szkolenia.

Jan Pióro
specjalista z zakresu prawa pracy

Czy w świetle obowiązujących przepisów osoba posiadająca uprawnienia inspektora ds. bhp, po ukończeniu szkolenia podstawowego dla służb bhp może prowadzić szkolenia okresowe z zakresu bhp. Czy konieczne jest ukończenie specjalnego szkolenia pedagogicznego, jeśli tak, to jaka jest wymagana ilość godzin i nazwa kursu?

Jeżeli pełniący obowiązki inspektora ds. bhp w dokumencie potwierdzającym jego przygotowanie merytoryczne, w wykazie przedmiotów obejmujących szkolenie, ma wpisane zajęcia dydaktyczne, to jest to wystarczające potwierdzenie jego przygotowania metodycznego do prowadzenia szkoleń bhp. A zatem może on prowadzić okresowe szkolenia bhp.
Jeżeli jednak takiego tematu w wykazie nie umieszczono, inspektor ds. bhp, który szanuje wymogi prawne może odbyć szkolenie pedagogiczne. Pozwoli mu ono zdobyć dodatkowe uprawnienia wykładowcy i instruktora prowadzącego zajęcia w systemie oświaty osób dorosłych. Program takiego kursu, zawierającego elementy:

• pedagogiki,

• dydaktyki,

• psychologii,

przewiduje minimum 72 godziny zajęć lekcyjnych.
W trakcie tego szkolenia pedagogicznego przekazywana jest wiedza o nauczaniu i umiejętnym przygotowaniu się wykładowcy do prowadzenia zajęć dydaktycznych. Program szkolenia zawiera również tematy omawiające stosowanie nowoczesnych technik przekazu wiedzy osobom podejmującym pracę. Uczestnicy kursu pedagogicznego mają również zajęcia, na których uczą się:

• przygotowywania programów szkoleń dla określonych grup stanowisk,

• właściwego doboru środków dydaktycznych,

• właściwego dokumentowania prowadzonych zajęć szkoleniowych na terenie zakładu pracy.

Adam Krawczyński
specjalista ds. szkoleń w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy
w firmie SEKA S.A.

Kierownictwo zakładu pracy zazwyczaj zmierza do tego, aby wszelkie przeprowadzane w firmie zabiegi dydaktyczne w zakresie bhp były organizowane z myślą, że uczestnicy szkoleń wykorzystają nabytą wiedzę na swoim stanowisku pracy i podniosą poziom praktycznych umiejętności, które pozwolą utrzymywać wymagany przepisami prawa poziom bezpieczeństwa. Właśnie zasada łączenia teorii z praktyką odzwierciedla takie dążenia kierownictwa.

Znaczenie zasady łączenia teorii z praktyką
Zasada łączenia teorii z praktyką w działalności szkoleniowej skierowanej do pracowników ma znaczenie szczególne. Wiadomości teoretyczne nawiązujące do praktyki mają dla osób dorosłych dużą wartość. Dlatego Wy jako osoby szkolące powinniście wprowadzać pracowników w sytuacje dydaktyczne wymagające posługiwania się przepisami, procedurami bezpieczeństwa w rozwiązywaniu zadań praktycznych.Poziomy umiejętności
Stosowanie zasady łączenia teorii z praktyką, która jest szczególnie ważna i ma szerokie zastosowanie w szkoleniach bhp, wiąże się z koniecznością ustalenia poziomu umiejętności szkolonych i dostosowania do nich poziomu programu szkolenia. Możemy wyróżnić następujące poziomu umiejętności:

• Pierwszy poziom umiejętności to komunikacja. Pracownicy wiedzą, jakie urządzenia służą bezpośrednio do utrzymania określonego poziomu bezpieczeństwa pracy i potrafią je nazwać.

• Na drugim poziomie pracownicy potrafią postępować zgodnie z prostymi procedurami, przy dopuszczalnym korzystaniu z instrukcji, np. użycia gaśnicy ppoż., odłączenia dopływu energii elektrycznej lub gazu, czy wykonanie (przerwanie) innych czynności zagrażających w danym momencie bezpieczeństwu.

• Trzeci poziom umiejętności to działanie nie wymagające odpowiednich kwalifikacji. Dzięki praktycznemu szkoleniu pracownicy potrafią działać mechanicznie w razie pojawienia się sytuacji niebezpiecznej dla zdrowia i życia.

• Najwyższym poziomem umiejętności jest zdolność dokonywania oceny, czy dane reagowanie, zapobieganie, wymagające fachowości, zostało wykonane we właściwy sposób (zgodnie z przepisami prawa, instrukcjami, czy wymaganiami adekwatnymi do sytuacji zagrażającej bezpieczeństwu pracowników).

W pracy zawodowej występuje przewaga czynności praktycznych, co daje okazję do bezpośredniego łączenia teorii z praktyką. Dbałość o ścisły związek teorii z praktyką w czasie szkoleń bhp jest wskazana ze względu na to, że:

• sam związek teorii z praktyką jest źródłem wiedzy,

• uczestnicy szkolenia niemal natychmiast mogą przekonać się o prawdziwości przekazywanej wiedzy,

• tak pomyślane działania dydaktyczne przygotowują pracowników do działalności praktycznej.

Jerzy Bieńkowski
specjalista z zakresu samokształcenia,
doskonalenia zawodowego
i wykorzystania multimediów

Istota zasady przystępności nauczania wyraża się w dostosowaniu treści i metody nauczania do rozwoju i możliwości uczących się pracowników. Inaczej nazywana jest ona zasadą stopniowania trudności.

Nauczanie pracowników zgodnie z zasadą przystępności ma miejsce gdy:

• autorzy programu szkoleniowego i jego wykonawcy, czyli sami szkoleni pracownicy i osoby występujące w roli instruktorów, będą przechodzili od treści bliższych (np. bezpośrednio związanych ze stanowiskiem pracy) do dalszych (np. dotyczących całego działu produkcyjnego, całej firmy, czy nawet większej struktury),

• już w trakcie samego szkolenia, zarówno w czasie konkretnych zajęć jak i całości ich cyklu, szkolący oraz szkoleni będą przechodzić od tego, co jest dla pracowników łatwiejsze, do tego co trudniejsze,

• przechodzenie będzie się rozpoczynało od tego, co pracownikom znane, do tego co jest dla nich nowe i nieznane,

• uwzględniane będą silnie ujawniające się różnice w tempie przystosowywania się młodych pracowników do: relacji między pracownikami, reżimów technologicznych oraz struktury organizacyjnej, jak też możliwości i style uczenia się poszczególnych pracowników.

Wymagania zasady przystępności są ściśle związane z właściwościami rozwoju psychofizycznego pracowników. Nie chodzi tutaj jednak wyłącznie o uproszczone patrzenie poprzez pryzmat wieku pracowników. Szkolący powinni posiadać również wiedzę o ich:

• poziomie umysłowym,

• dotychczasowym doświadczeniu życiowym i zawodowym.

Trzeba pamiętać, że dobre poznanie pracowników biorących udział w szkoleniu pozwoli szkolącym na ich efektywniejsze szkolenie.To w głównej mierze instruktorzy, kierując się wieloma kryteriami, decydują o sposobie ujęcia treści, doborze metody m.in. do możliwości uczestników zajęć w zakresie opanowania np.:

• przepisów prawa pracy odnoszących się do bhp (ich interpretacji, rozumienia),

• bezpiecznego wykonywania czynności pracowniczych,

• skutecznego reagowania na zagrożenie bezpieczeństwa własnego i najbliższych współpracowników.

Stopniowanie trudności
Do optymalizacji uczenia się pracowników przyczynia się również stopniowanie trudności m.in. poprzez przystosowanie warunków technicznych i organizacyjnych szkolenia do możliwości pracowników. Te możliwości można opisać ogólnymi cechami, takimi jak:

• stan fizyczny – wytrzymałość, dobre samopoczucie,

• poziom umysłowy – zapewniający lepsze zrozumienie sensu pracy, szybsze, a także jednocześnie gwarantujące zachowanie bezpieczeństwa uczenie się nowych czynności,

• poziom kulturalny – utrzymanie ładu, porządku oraz dyscypliny (reżimu) pracy, sposób obchodzenia się z narzędziami i współpracownikami,

• poziom moralny – wyrażający się w stosunku do pracy, jej bezpieczeństwa, lojalności.

Stopniowanie trudności w uzyskiwaniu wiadomości i opanowywaniu umiejętności oraz kształtowaniu postaw w zakresie bhp zapobiega takim zjawiskom, jak m.in.:

1. obniżenie komfortu pracy, poczucie zagrożenia;

2. nadzwyczajna mobilizacja powodująca fizjologiczne i emocjonalne napięcie – stres;

3. pogorszenie się funkcji selekcji i przetwarzania informacji, zmiana oceny prawdopodobieństwa, przerzucania odpowiedzialności na innych, wzrost poczucia winy;

4. powrót do wcześniejszych, bardziej prymitywnych faz uczenia się;

5. narastanie postawy obronnej – poczucia osobistego zagrożenia, odwracanie uwagi od zadań i koncentrowanie się na sobie;

6. pojawianie się tendencji do ucieczki z trudnej sytuacji.

Jerzy Bieńkowski
specjalista z zakresu samokształcenia,
doskonalenia zawodowego
i wykorzystania multimediów
w procesie kształcenia

Czy szkolenia bhp powinny odbywać się w godzinach pracy, czy mogą odbyć się poza godzinami pracy?

Przepisy wskazują jednoznacznie, że szkolenia bhp odbywają się w godzinach pracy i na koszt pracodawcy (art. 237³ § 3 Kodeksu pracy, dalej: kp). Tak więc musicie organizować szkolenia bhp pracownika w taki sposób, aby ten odbył je w swoim czasie (godzinach) pracy, a nie po godzinach lub w ogóle poza godzinami pracy.

Czas, kiedy pracownik przebywa na szkoleniu bhp, a więc tak naprawdę nie wykonuje pracy, należy wliczyć do czasu pracy pracownika. Jeżeli natomiast zajdzie wyjątkowa sytuacja, że szkolenie przeciągnie się w czasie i pracownik poświęca swój czas prywatny na odbycie szkolenia bhp po zakończeniu pracy, wówczas czas ten, przeznaczony na szkolenie bhp, należy traktować jako „godziny nadliczbowe” pracownika.

A zatem, jeżeli pracownik przebywał na szkoleniu bhp po swoich normalnych godzinach pracy, należy wypłacić wynagrodzenie wraz z dodatkiem do wynagrodzenia w wysokości określonej w art. 151¹ kp. Można również w takiej sytuacji udzielić pracownikowi na jego pisemny wniosek czasu wolnego w takim wymiarze czasu, do jakiego przeciągnęło się szkolenie, zgodnie z art. 151² kp.

Marta Popławska
specjalista ds. bezpieczeństwa
procesowego

W firmie część pracowników ma odbyć szkolenie okresowe bhp poza godzinami pracy. Czy czas prywatny, który pracownicy Ci poświęcą na to szkolenie, należy im jakoś zwrócić, na przykład w postaci dnia wolnego od pracy? Wyjaśnienie znajdziecie poniżej!

Szkolenia pracowników można podzielić na 2 rodzaje. Mianowicie:

• Szkolenia zawodowe podnoszące kwalifikacje, które pracodawca może organizować wg własnych potrzeb i uznania,

• Szkolenie w dziedzinie bhp, które pracodawca musi przeprowadzić zgodnie z przepisami prawa pracy.

Szkolenia zawodowe
W przypadku szkoleń mających na celu podniesienie kwalifikacji pracowników, czas poświecony na ich odbycie wlicza się do czasu pracy tylko wtedy, gdy odbywają się one w godzinach pracy – zgodnie z przyjętym w firmie rozkładem czasu pracy. Szkolenia, które odbywają się poza tymi godzinami nie są czasem pracy i pracodawca nie ma obowiązku udzielania pracownikowi w zamian czasu wolnego.Szkolenie bhp
W przypadku szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy sytuacja ta ulega zmianie. Pracodawca ma obowiązek zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie bhp przed dopuszczeniem go do pracy i prowadzenie okresowego szkolenia w tym zakresie.Uwaga!
Szkolenie bhp odbywa się w czasie pracy i na koszt pracodawcy (art. 2373 § 2 i 3 Kodeksu pracy, dalej: kp).Czas poświecony na odbycie szkolenia bhp wlicza się do czasu pracy. Jeżeli pracownik poświęca swój czas prywatny na odbycie szkolenia bhp po zakończeniu pracy, należy uznać, że czas przeznaczony na to szkolenie stanowi dla niego pracę w godzinach nadliczbowych, a tym samym pracownikowi przysługuje wynagrodzenie z dodatkiem, którego wysokość określona jest w art. 134 kp. Ewentualnie czas ten należy zrekompensować pracownikowi czasem wolnym. Zasady udzielania pracownikom czasu wolnego w zamian za czas przepracowany ponad ustaloną zostały uregulowane w art. 143 kp.Podstawa prawna
Zakres i rodzaje szkolenia bhp znajdziecie w rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 180, poz. 1860 z późn. zm.).

Marta Popławska
specjalista ds. bezpieczeństwa
procesowego

Co zrobić, jeżeli pracownik powinien zostać poddany szkoleniu okresowemu, ponieważ upływa termin przeszkolenia, jednak właśnie w tym czasie jest na zwolnieniu lekarskim?

Niezdolności pracownika do pracy spowodowana chorobą jest sytuacją wyjątkową i nie można wcześniej przewidzieć takiego zdarzenia. Pracownik, który przebywa na zwolnieniu lekarskim z powodu choroby i jest niezdolny do wykonywania pracy, nie może w tym czasie uczestniczyć w szkoleniu okresowym pomimo faktu, iż w trakcie zwolnienia upływa termin przeprowadzenia takiego szkolenia.Nie następuje również w tej sytuacji naruszenie przepisów, w myśl, których pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ponieważ nie ma mowy o wykonywaniu pracy przez pracownika (art. 237³ Kodeksu pracy).W powyższej sytuacji należy niezwłocznie po powrocie pracownika ze zwolnienia lekarskiego do pracy poddać go wymaganemu szkoleniu okresowemu w zakresie bhp.

Marta Popławska
specjalista ds. bezpieczeństwa
procesowego

Czy każdego pracownika można wyznaczyć do prowadzenia szkolenia wstępnego bhp?

Nie każdy pracownik może być wyznaczony przez pracodawcę do prowadzenia szkolenia wstępnego bhp!Instruktaż ogólny
W przypadku instruktażu ogólnego szkolenie może przeprowadzić tylko pracownik, który:

• posiada zasób wiedzy i umiejętności zapewniający właściwą realizację programu tego szkolenia,

• ma aktualne zaświadczenie o ukończeniu wymaganego szkolenia w dziedzinie bhp.

A zatem pracownik wyznaczany do prowadzenia szkolenia wstępnego ogólnego musi posiadać zaświadczenie ukończenia szkoleń bhp dla niego właściwych (szkoleń wstępnych i okresowych). Musi także jednocześnie swoją wiedzą, a także umiejętnościami (zarówno wiedza, jak i umiejętności powinny wynikać z wykształcania i doświadczenia zawodowego), gwarantować właściwe przeprowadzenie tego szkolenia.Instruktaż stanowiskowy
Pracownik wyznaczany do prowadzenia instruktażu stanowiskowego musi:

• posiadać odpowiednie kwalifikacje,

• mieć doświadczenie zawodowe,

• być przeszkolony w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego.

Ważne
Pracodawca decyduje, który z jego pracowników spełnia wymagania konieczne do przeprowadzenia szkolenia wstępnego ogólnego. Jeżeli pracodawca stwierdzi, że pracownik np. zatrudniony na stanowisku robotniczym posiadający wykształcenie techniczne będzie gwarantował właściwe przeprowadzanie tego szkolenia pracownik ten może jak najbardziej prowadzić instruktaż ogólny dla nowo zatrudnianych pracowników.Przez kwalifikacje i doświadczenie zawodowe należy rozumieć posiadanie wykształcenia oraz praktyki w danym zawodzie, z jakim związane jest stanowisko, na którym ma być zatrudniony szkolony pracownik. Tak więc pracownikiem wyznaczonym przez pracodawcę do prowadzenia instruktażu stanowiskowego może być to np. brygadzista, kierownik magazynu, kierownik zmiany, kierownik zespołu, kierownik wydziału.Ważne
Pracownik kadry kierowniczej wyznaczony do prowadzenia instruktażu powinien kierować pracownikami zatrudnionymi na podobnych stanowiskach, na które zatrudniany lub przenoszony jest szkolony pracownik.Przykładowo, nie należy wyznaczać do prowadzenia instruktażu stanowiskowego spawacza pracownika zatrudnionego na stanowisku kierownika działu marketingu, mimo że zajmuje on stanowisko kierownicze i kieruje pracownikami. Nie ma bowiem wiedzy i praktyki z zakresu pracy spawacza, a więc nie posiada doświadczenia zawodowego w tym zakresie ani kwalifikacji.Aby spełnić kolejny warunek (przeszkolenie w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego), pracownik kierując innymi pracownikami, musi ukończyć minimum szkolenie okresowe bhp pracodawców oraz innych osób kierujących pracownikami. Zgodnie z ramowym programem tego szkolenia jednym z tematów omawianych w jego trakcie jest „Organizacja i metodyka szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz kształtowanie bezpiecznych zachowań pracowników w procesie pracy”. Temat ten zawiera zagadnienia dotyczące metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego.Podstawa prawna

• § 10 ust. 2 i § 11 ust. 5 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 180, poz. 1860 z późn. zm.).

Kinga Grodzicka-Lisek
prawnik, specjalista z zakresu
prawa pracy i bhp

Do podstawowych obowiązków pracownika służby bhp w zakresie szkoleń bhp zaliczyć należy prowadzenie instruktażu ogólnego w ramach szkolenia wstępnego w dziedzinie bhp (§ 10 ust. 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy; Dz.U. nr 180, poz. 1860 ze zm.).

Przepisy rozporządzenia o służbie bhp (rozporządzenie Rady Ministrów z 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy; Dz.U. nr 109, poz. 704 ze zm.; dalej: rsbhp) nie nakładają na pracownika służby bhp obowiązku prowadzenia zajęć w trakcie szkolenia okresowego w dziedzinie bhp, a tym bardziej całego szkolenia okresowego.Jednak wśród zadań należących do pracowników służby bhp jest obowiązek współpracy z właściwymi komórkami organizacyjnymi lub osobami, w szczególności w zakresie:

• organizowania i zapewnienia odpowiedniego poziomu szkoleń w dziedzinie bhp,

• zapewnienia właściwej adaptacji zawodowej nowo zatrudnionych pracowników

(§ 2 ust. 1 pkt 16 rsbhp).W praktyce często bywa tak, że to osobiście pracownik służby bhp na zlecenie pracodawcy będzie realizował wszystkie przedsięwzięcia związane z danym szkoleniem w dziedzinie bhp, które zakład zamierza przeprowadzić.Zakres współpracy służby bhp z określonymi komórkami organizacyjnymi lub osobami w dziedzinie szkoleń bhp.
Miejcie na uwadze, że w ramach współpracy podejmowanej z osobami lub komórkami organizacjami działającymi na terenie zakładu pracy pracownik służby bhp powinien zająć stanowisko z zakresu szkoleń bhp w sprawach:

• jakie grupy zawodowe powinny odbyć dane szkolenie i w jakim czasie,

• liczby pracowników podlegających przeszkoleniu,

• kto będzie realizował szkolenie (zakład czy jednostka organizacyjna prowadząca szkolenia),

• formy szkolenia,

• miejsca realizowania szkolenia,

• organizacji i przebiegu zajęć,

• programu szkolenia dostosowanego do potrzeb i specyfiki zagrożeń na danych stanowiskach pracy.

Ważne!
Pamiętajcie, że w zakładzie posiadającym komórkę organizacyjną zajmującą się szkoleniami pracowników, powyższe ustalenia powinny pozostać w gestii pracowników tej komórki.

Waldemar Krupa
główny specjalista ds. bhp
i specjalista ochrony przeciwpożarowej
w firmie SEKA S.A

Uczestnictwo pracownika służby bhp w szkoleniach okresowych jest ograniczone zakazem obciążania go innymi zadaniami niż wymienione w § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy; Dz.U. nr 109, poz. 704 ze zm.; dalej: rsbhp (jest to zamknięty katalog zakresu działania służby bhp). Tu wyjątek stanowi pracownik zatrudniony przy innej pracy, na którym spoczywają również obowiązki związane z owym innym stanowiskiem pracy (§ 2 ust. 2 rsbhp).

Z katalogu zadań służby bhp określonych w rozporządzeniu o służbie bhp nie wynika, aby pracownik tej służby miał obowiązek prowadzenia szkoleń okresowych w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. A zatem w zakres obowiązków służbowych pracowników służby bhp nie wchodzi przeprowadzanie szkoleń okresowych. Jednak mogą oni na odrębnych zasadach omawiać podczas takiego szkolenia niektóre tematy – jednak nie wszystkie.Uwaga!
Obowiązkiem pracownika służby bhp jest jednak współpraca z odpowiednimi komórkami organizacyjnymi lub osobami w zakresie organizacji szkoleń okresowych i zapewniania ich odpowiedniego poziomu (§ 2 ust. 1 pkt 16 rsbhp).Jak wiemy, obowiązkiem pracodawcy organizującego i prowadzącego szkolenie w dziedzinie bhp jest zapewnienie wykładowców i instruktorów posiadających:

• zasób wiedzy,

• doświadczenie zawodowe i

• przygotowanie dydaktyczne

zapewniające właściwą realizację programów szkolenia (§ 5 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy; Dz.U. nr 180, poz. 1860 ze zm.; dalej: rozporządzenie szkoleniowe). A zatem, jeżeli pracodawca uzna, że pracownik służby bhp spełnia te wymagania, a więc zapewnia właściwą realizację programu szkolenia, może zlecić mu prowadzenie zajęć z wybranych tematów. Jeśli szkolenie organizowane jest przez firmę zewnętrzną, pracodawca może zalecić zaangażowanie pracownika służby bhp do realizacji wykładów na konkretne tematy.Z jakiego tematu szkolenie okresowe mógłby prowadzić pracownik służby bhp?
W każdym ramowym programie szkolenia okresowego jest zawarty temat dotyczący analizy okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, jakie miały i mogą mieć miejsce w zakładzie pracy. Największą wiedzę na ten temat będzie miał pracownik służby bhp. Uczestniczy on bowiem w pracach zespołu powypadkowego ustalającego okoliczności i przyczyny wypadku przy pracy, a także formułującego zalecenia powypadkowe. Nie jest to oczywiście jedyny temat, jaki można by było powierzyć do prowadzenia przedstawicielowi zakładowej służby bhp.Pracownicy zakładowej służby bhp biorą udział w analizie zagrożeń i ocenie ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy. A zatem najlepiej znają zagrożenia w realizowanym przez pracowników procesie pracy. Jest to kolejny temat, który w ramach szkolenia okresowego mógłby prowadzić pracownik zakładowej służby bhp.W praktyce jednak trudno zgodzić się na to, aby wszystkie tematy okresowego szkolenia w dziedzinie bhp można było powierzyć pracownikowi służby bhp zakładu pracy. Niektóre zagadnienia wymagają dodatkowych kwalifikacji i umiejętności do ich prowadzenia.Przykład 1
Wykładowca prowadzący zajęcia z ochrony przeciwpożarowej podczas szkolenia okresowego powinien mieć właściwe uprawnienia ku temu, czyli ukończone specjalistyczne szkolenie prowadzone przez szkoły Państwowej Straży Pożarnej lub ośrodki szkolenia w Komendach Wojewódzkich Państwowej Straży Pożarnej.Przykład 2
Wykładowcą problematyki dotyczącej pierwszej pomocy przedmedycznej podczas szkolenia okresowego powinien być lekarz lub ratownik medyczny z przygotowaniem dydaktycznym.Pamiętaj!
Pracownicy służby bhp lub osoby wykonujące u pracodawcy zadania tej służby są upoważnieni tylko do prowadzenia instruktażu ogólnego w zakresie bhp (§ 10 ust. 2 rozporządzenia szkoleniowego).A zatem do zamkniętego katalogu obowiązków służby bhp nie należy prowadzenie szkoleń okresowych. W praktyce oznacza to konieczność zawarcia z pracownikiem służby bhp np. osobnej umowy (np. cywilnoprawnej umowy zlecenia lub o dzieło), zgodnie z jego uprawnieniami, w zakres której wchodziło będzie przeprowadzenie szkolenia okresowego bądź jego części oczywiście za odrębnym wynagrodzeniem.

Waldemar Krupa
główny specjalista ds. bhp
i specjalista ochrony przeciwpożarowej
w firmie SEKA S.A.

Jak realizować obowiązek służby bhp organizowania i zapewniania odpowiedniego poziomu szkoleń bhp?

Obowiązek dotyczący organizowania i zapewniania odpowiedniego poziomu szkoleń w dziedzinie bhp, pracownik służby bhp powinien realizować w porozumieniu z osobami lub komórkami organizacyjnymi w zakładzie, zajmującymi się organizowaniem szkoleń dla pracowników zakładu.W ramach współpracy, pracownik służby bhp powinien ustalić:

• jakie grupy zawodowe powinny odbyć dane szkolenie i w jakim czasie,

• liczbę pracowników podlegających przeszkoleniu,

• kto będzie realizował szkolenie (zakład czy jednostka organizacyjna prowadząca szkolenia),

• formę szkolenia,

• miejsce realizowania szkolenia,

• organizację i przebieg zajęć.

W zakładzie, w którego strukturze organizacyjnej występuje komórka zajmująca się szkoleniami pracowników, powyższe ustalenia mogą pozostać w gestii pracowników tej komórki.Udział pracownika służby bhp w realizacji obowiązków pracodawcy (czy jednostki organizacyjnej uprawnionej do prowadzenia działalności szkoleniowej w dziedzinie bhp) dotyczących organizowania i prowadzenia szkoleń bhp powinien dotyczyć:

• możliwości wcześniejszego skonsultowania z przedstawicielem jednostki organizacyjnej prowadzącej szkolenie koniecznych, zdaniem zakładowej służby bhp, zagadnień, jakie powinny być omówione lub przećwiczone przez wykładowców prowadzących poszczególne zajęcia,

• możliwości wglądu do opracowanych przez prowadzącego szkolenie programów szkolenia oraz możliwości dokonania w nich korekt,

• możliwości zapoznania się z kwalifikacjami wykładowców skierowanych do przeprowadzenia zajęć, szczególnie w zakresie ich doświadczenia zawodowego,

• możliwości uczestniczenia w wybranych zajęciach w celu zapoznania się z przedstawianymi przez wykładowców tematami szkolenia,

• w przypadku realizowania szkolenia przez pracodawcę, możliwości określenia wymagań co do kwalifikacji wykładowców, którzy będą prowadzić szkolenie,

• warunków przechowywania programów szkolenia,

• przechowywaniu pozostałej dokumentacji szkoleniowej po odbytym szkoleniu, realizowanym przez zakład pracy.

Waldemar Krupa
główny specjalista ds. bhp
i specjalista ochrony
przeciwpożarowej w firmie SEKA SA

Proces szkolenia bhp nie musi przybierać form podobnych do realizowanych w szkołach. Może on być zastępowany lub uzupełniany zdobywaniem wiedzy i umiejętności przez przekształcanie dotychczasowych doświadczeń na skutek zdobywania nowych doświadczeń.

Zdobywanie wiedzy w tym przypadku przypomina magazyn, w którym gromadzone są doświadczenia zawodowe, a każde dodatkowe doświadczenie czerpie z doświadczeń poprzednich i modyfikuje te, które następują po nim.Przykład
Podczas szkolenia pracownicy wykonujący prace dekarskie przyznają, że ich stałą praktyką jest wypinanie się z linek bezpieczeństwa (zabezpieczających przed upadkiem z wysokości) przy zakładaniu kolejnych arkuszy blachy. Postępowanie swoje uzasadniają miejscem składowania blachy. Przyznają jednak, że takie czynniki jak: kąt nachylenia płaszczyzny dachu, stosowany materiał do pokrycia dachu, zmienne warunki atmosferyczne (np. lekkie opady deszczu, mżawka), niewłaściwe obuwie robocze mogą powodować poślizg, a w następstwie upadek z wysokości (dachu). Szkolący podaje pracownikom przykłady, gdzie w podobnych warunkach dochodziło do uszkodzenia ciała, a nawet śmierci pracowników. Przypomina szczególnie mało doświadczonym i bardzo doświadczonym o konieczności stosowania środków bezpieczeństwa i bieżących kontrola ch potwierdzających skuteczności ich działania.Jak inaczej poprowadzić szkolenia bhp?
Zwykle organizując szkolenia rozpoczyna się od podawania pojęć, definicji a następnie przechodzi się do łączenia teorii z praktyką przez przeprowadzenie ćwiczeń praktycznych.
Możecie jednak zorganizować Wasze szkolenie w taki sposób, aby:

• rozpocząć od stworzenia szkolonemu pracownikowi okazji do przedstawienia osobistego doświadczenia,

• następnie mógł on sformułować wnioski i

• mógł on odnieść się do teorii, która umożliwi mu lepsze zrozumienie problemu.

Przykład
Prowadzący szkolenie w formie instruktażu instruktor pozwala pracownikom najpierw podzielić się doświadczeniami związanym z daną sytuacją między sobą oraz wzbogaca ich wiedzę o swoje doświadczenie i zwraca uwagę na sytuacje mogące wpłynąć na bezpieczeństwo pracy. Następnie reasumując swoje doświadczenia i doświadczenia szkolonych wraz z teorią pozwala uczestnikom szkolenia wyciągnąć wnioski i wypowiedzieć swoje zdanie na temat postępowania w danych sytuacjach.Pamiętajcie, że tak pomyślany proces uczenia się jest bliski osobistym doświadczeniom szczególnie w przypadku personelu o długoletnim stażu. W praktyce możecie zatem, zamiast wprowadzenia do tematu i podawania gotowych definicji i klasyfikacji, zacząć od odwołania się do bezpośredniego doświadczenia pracownika w formie przykładu, czy przypadku, a dopiero później po jego zrozumieniu i dokładnej analizie przejść do jego uzupełnienia o szerszy kontekst teoretyczny. Czyli od konkretu do teorii oraz od doświadczenia do uogólnień, co przedstawia poniższy schemat.

Schemat cyklu szkolenia przez doświadczenie

dr Włodzimierz Chojnacki
specjalista z zakresu edukacji
w organizacji i doradztwa
zawodowego

Zastanawialiście się czasem, jakie są źródła emocji mających wpływ na zaakceptowanie przez uczestników szkolenia materiału dydaktycznego? Co z kolei wpływa na opanowanie materiału, a zatem skuteczność szkolenia? Odpowiedź brzmi: w dużej mierze emocje. A zatem co zrobić, aby przezwyciężyć emocje?
Emocją jest globalna reakcja organizmu na niespodziewaną sytuację, na zakłócenie równowagi z otoczeniem, ma wartość dodatnią lub ujemną. Pierwszym krokiem do przezwyciężenia negatywnych skutków emocji jest lepsze ich poznanie. Musicie być wyczuleni na własne emocje i mieć świadomość tego, jak mogą wpłynąć na innych zanim przekażecie im ważny komunikat. Powinniście dążyć do zrozumienia emocjonalnych reakcji szkolonych i przygotować się do radzenia sobie z nimi.

Przykład 1
Trener chcąc poradzić sobie ze stanem emocjonalnym szkolonej grupy stara się postrzegać problem z punktu widzenia grupy. Stara się „wejść w skórę” uczestników szkolenia, spojrzeć na zagadnienie oczami szkolonych pracowników.Przykład 2
Instruktor nie dopuszcza do braku akceptacji, tzn:

• nie nakazuje, nie komentuje, nie wydaje odgórnych poleceń;

• nie osądza, nie krytykuje, nie potępia i nie wyraża głośnej dezaprobaty wobec szkolonej grupy;

• nie wypytuje pracowników w sposób podchwytliwy, nie zadaje szeregu „krzyżowych” pytań.

Oto czynniki, źródła emocji odgrywające ważną rolę w zaakceptowaniu przez uczestników szkolenia materiału dydaktycznego:

• presja – na uczestników wywierana jest różnego rodzaju presja, która w pewnym stopniu odwraca ich uwagę od nauki. Mogą to być np. problemy w pracy, w domu, problemy ze zdrowiem, z pieniędzmi, z nauką itd. Niektóre z nich są ukryte i trudne do przewidzenia podczas planowania i realizacji zajęć;

• nastrój – zdarza się, że uczestnicy są w takim nastroju, w którym nauka nie jest dla nich najważniejsza. Twórca programu musi więc zadbać o to, aby program był jak najbardziej interesujący dla uczestników szkolenia i starać się przezwyciężać ich negatywne reakcje;

• opór – nie każdy uczestnik bierze udział w szkoleniu z własnej woli. W takiej sytuacji trener może natrafić na opór ze strony uczestnika. Jeżeli nie można tego uniknąć, należy uwzględnić w programie elementy pomagające przezwyciężyć takie reakcje, np. alternatywne drogi uczenia się (czynności alternatywne);

Przykład
Instruktor prosi uczestnika zajęć o odpowiedzi na następujące pytania:

• Czy zna Pani (Pan) czynniki szkodliwe dla zdrowia występujące na aktualnie zajmowanym stanowisku pracy? Jeśli tak, to proszę je scharakteryzować.

• Jakie są aktualne wyniki pomiarów w Pani (Pana) środowisku pracy?

• Czy zna Pani (Pan) karty charakterystyk substancji niebezpiecznych odnoszących się do zajmowanego stanowiska pracy?

• Czy zna Pani (Pan) kartę oceny ryzyka zawodowego?

Jeżeli uczestnik zna odpowiedzi na powyższe pytania, to powinien być również odpowiednio zmotywowany do zajęć.

• nieśmiałość – wzięcie udziału w szkoleniu oznacza dla uczestnika przezwyciężenie bariery nieśmiałości. Należy więc dostarczyć mu motywacji do tego, aby zaangażował się w program;

Przykład
Trener – stosując zasadę stopniowania trudności – nieśmiałym uczestnikom szkolenia stawia następujące zadania:

1. Opracowania pisemnych odpowiedzi na pytania związane z tematem zajęć (począwszy od prostych, a skończywszy na trudnych);

2. Formułowania odpowiedzi ustnych (na pytania coraz trudniejsze) przed niewielką grupą, a następnie przed całą grupą szkolonych.

• agresja – niektórzy uczestnicy mogą się zachowywać agresywnie, często z powodu przymusowego uczestnictwa w szkoleniu. Program powinien więc uwzględniać metody pozwalające na szybkie złagodzenie takiej postawy;

Przykład
Instruktor napotykając objawy agresji ze strony uczestnika szkolenia stara się doprowadzić do tego, by szkolony opowiedział o tym, co go niepokoi. Uważnie wysłuchuje uczestnika. Gdy zrozumie jego reakcje, może poprawić sytuację, atmosferę szkolenia przez modyfikację własnego postępowania.

• różnice w statusie – trenerzy mogą napotkać również wiele trudności, jeśli uczestnicy zajmują różne stanowiska w przedsiębiorstwie. Z wielu powodów pracownicy zajmujący wyższe stanowiska mogą niechętnie wypowiadać się w obecności kolegów stojących niżej w hierarchii i odwrotnie. Projekt programu musi więc zawsze określać najbardziej odpowiednią grupę uczących się, co pozwoli uniknąć konfliktów;

• uprzedzenia trenera – chodzi tu o:

• • opinie i sądy, które są próbą narzucenia uczestnikom poglądów trenera,

• • ignorowanie i odrzucanie opinii uczestników, ponieważ są one odmienne od opinii trenera,

• • przesadne ukierunkowanie na własny punkt widzenia trenera, nawet jeśli robi to w dobrej wierze,

• • nieakceptowanie przez trenera prawa uczestników do przedstawienia własnego zdania.

Najlepiej dążyć do stworzenia podczas szkolenia klimatu, przyjaznego środowiska edukacji, w którym mało prawdopodobne jest występowanie destrukcyjnych emocji.

dr Andrzej Balasiewicz
specjalista ds. edukacji w organizacji

Doświadczenia wynikające z wielu sesji szkoleniowych bhp wskazują, że w procesie ich planowania powinniście zwrócić uwagę na style uczenia się preferowane przez ich uczestników (pracowników). Dzięki temu będziecie mogli osiągnąć wyższy poziom efektywności szkolenia, przez lepsze dostosowanie problematyki oraz sytuacji szkoleniowych do potrzeb i oczekiwań uczestników.

Miejcie na uwadze, że istnieje ścisła zależność pomiędzy stylami uczenia się, a sytuacjami które mogą sprzyjać lub utrudniać proces uczenia się i nauczania. Dzieje się tak, ponieważ:

• praktycy uczą się lepiej, gdy stają wobec nowych doświadczeń i problemów, które należy rozwiązać. Traktują je bowiem jako wyzwania i preferują aktywne formy szkoleń, takie jak: ćwiczenia, seminaria, gry dydaktyczne, symulacje komputerowe, prezentacje filmowe. Natomiast dość negatywnie odnoszą się do klasycznych form szkoleń, takich jak: wykłady, studiowanie literatury, pracy według procedur, algorytmów oraz zadań wymagających precyzji. Preferują pracę w zespołach zadaniowych (ćwiczeniowych);

• osoby refleksyjne dobrze czują się w sytuacjach, gdy mają dużo czasu na przemyślenie problemu, nabranie dystansu, przygotowanie się do wystąpienia, zebranie potrzebnych materiałów, wykonanie prezentacji, modelu czy przeprowadzenie badań. Nie lubią podejmować decyzji pod presją czasu, improwizować oraz pełnić roli lidera grupy, a tym samym być w centrum uwagi;

• teoretycy dobrze czują się, gdy mogą stosować analizę systemową, znają cele, zadania oraz gdy problemy do rozwiązania posiadają strukturę uporządkowaną, a do ich rozwiązania potrzebne jest logiczne i analityczne myślenie. Mogą mieć problemy z pracą w grupie, w której jest zbyt wielu aktywnych racjonalistów, bowiem nie lubią, gdy rozwiązywaniu problemów towarzyszy nadmiar emocji;

• pragmatycy natomiast lubią koncentrować się na problemach praktycznych, przeszkadza im natomiast brak ćwiczeń praktycznych oraz instrukcji, jak należy coś wykonać.

Znajomość wiedzy o powyższych stylach uczenia się powinna pomóc Wam w dobrym zaplanowaniu szkoleń.Uwaga
W procesie szkoleń należy w sposób optymalny stosować wszystkie style uczenia się. Mając najczęściej do czynienia ze zróżnicowanymi grupami uczestników, należy w miarę posiadanych możliwości różnicować zasady i metody pracy oraz nadmiernie nie eksploatować tylko jednej z nich.Pamiętajcie, że dostosowując się do różnych stylów uczenia się powinniście tak zaprojektować poszczególne zajęcia, aby te same lub podobne treści mogły być nauczane w różny sposób z zastosowaniem różnych zasad i metod.
Doświadczeni szkoleniowcy proponują wykorzystywanie różnych źródeł informacji do wcześniejszego poznania składu i charakterystyki szkolonej grupy, aby odpowiednio wcześniej przygotować właściwy podział zadań dla poszczególnych jej członków.Nie ulega wątpliwości, że każdy uczestnik szkolenia będzie odbierał je w sposób subiektywny, przede wszystkim poprzez pryzmat posiadanej wiedzy, motywacji, preferowanych wartości, przekonań i doświadczeń, co stanowi element pośredniczący pomiędzy stwarzanymi sytuacjami szkoleniowymi a osobowością..

dr Włodzimierz Chojnacki
specjalista z zakresu edukacji
w organizacji i doradztwa
zawodowego